تاثیر روزه داری یا Fasting بر سلامتی فیزیولوژیکی بدن

Fasting یا روزه داری به معنای محدود کردن مصرف غذاهای جامد است. بر اساس پیشینه های سنتی، فرهنگی یا مذهبی، انواع روزه های دوره ای در سراسر جهان و در ادیان مختلف وجوددارد. در طب باستان، روزه یک روش درمانی است که از زمان بقراط ایجاد شده است. از آن زمان، اکثر دانشکده های پزشکی قدیمی اروپا برای درمان بیماری های حاد و مزمن روزه داری را توصیه کرده اند.

فراوانی مصرف مواد غذایی و رژیم‌های پرکالری و سبک زندگی کم تحرک بر متابولیسم بدن تأثیر می‌گذارد و شیوع چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و زوال عقل را افزایش می‌دهد. در نتیجه، محققان شروع به بررسی اثرات Fasting یا روزه داری بر بدن برای یافتن برنامه های مناسب مداخله غذایی برای کنترل چاقی کرده اند. Fasting مناسب را می توان به گرسنگی کوتاه مدت، مانند گرسنگی متناوب یا Intermittent fasting  (IF) و گرسنگی طولانی مدت (بیش از ۸ روز) طبقه بندی کرد.

 (IF) Intermittent fasting :

نوع جدیدی از مداخله غذایی است. در طول این دوره fasting  ، فرد هیچ غذای حاوی کالری مصرف نمی کند، و دوره ای یا متناوب بودن زمانهای گرسنگی از ویژگی‌های IF است. IF می‌تواند شامل fasting  روز متناوب یا alternate-day fasting ، تغذیه با محدودیت زمانی، fasting  تمام روز و روش‌های fasting  اصلاح‌شده باشد.

گرسنگی روز متناوب (ADF) به این معنی است که روز گرسنگی یا fasting  و روز تغذیه متناوب می شوند. کالری دریافتی در روز ناشتا ۲۵ درصد کالری دریافتی روزانه (تقریباً ۲۰۹۰ کیلوژول) است و آزمودنی ها می توانند آزادانه در روز تغذیه، غذا بخورند.

تغذیه با محدودیت زمانی به این معنی است که آزمودنی ها باید در مدت زمان مشخص شده در هر روز روزه بگیرند. سپس در بقیه زمان آزادانه غذا بخورند. زمان گرسنگی و غذا خوردن در هر روز را می توان به طور معقولی بر اساس ترجیحات شخصی یا عادات زندگی اختصاص داد. روش های متداول تخصیص زمان عبارتند از: ۱۶/۸ (۱۶ ساعت ناشتایی، ۸ ساعت غذای آزاد)، ۱۸/۶ (۱۸ ساعت ناشتا، ۶ ساعت غذای آزاد)، و ۲۰/۴ (۲۰ ساعت ناشتا، ۴ ساعت غذای آزاد)

modified fasting method یا روش گرسنگی اصلاح شده

به روزهای تجویز شده گرسنگی در هر هفته اشاره دارد. دریافت کالری در روز تعیین شده تنها تقریباً ۱۶۷۲ تا ۲۵۰۸ کیلوژول است، و غذا خوردن  آزادانه در بقیه روزهای هفته انجام می شود، با برنامه هایی مانند ۵ : ۲ (۲ روز مصرف کالری محدود) و ۴ : ۳ (۳ روز دریافت کالری محدود) . روزه ماه رمضان نوع خاصی از غذاخوردن با محدودیت زمانی است. در ماه رمضان افراد مجاز به خوردن، آشامیدن، سیگار کشیدن یا مصرف دارو در طول روز نیستند، اما از غروب آفتاب تا سحر مجاز به خوردن و آشامیدن هستند.

در مقایسه با رژیم مدیترانه ای یا محدودیت کالری مداوم ، IF دریافت کالری را در طول دوره آزادانه محدود نمی کند. بنابراین انطباق و تحمل بهتری دارد. این مقاله اثرات fasting یا روزه داری را بر متابولیسم و سلامت انسان نشان می دهد.

تأثیر fasting بر متابولیسم لیپید درانسان

مطالعات نشان داده اند که روزه داری متناوب  یا IF طی ۸ تا ۱۲ هفته باعث کاهش غلظت کلسترول LDL (20-25٪) و غلظت تری گلیسرید (۱۵-۳۰٪) می شود. آزمایشات مشابه روزه داری متناوب به مدت ۳ تا ۱۲ هفته، کاهش کلسترول تام (۲۱-۱۰ درصد) و تری گلیسیرید (۴۲-۱۴ درصد) در افراد با وزن طبیعی، اضافه وزن و چاق را نشان داد.

تغییر از سنتز و ذخیره لیپیدها به تجزیه چربی معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که گلیکوژن در سلول‌های کبدی کاهش می‌یابد (۱۲ تا ۳۶ ساعت پس از شروع ناشتا)، و سرعت لیپولیز در بافت چربی افزایش می‌یابد و باعث افزایش سطح اسیدهای چرب آزاد پلاسما می‌شود. FFA یا اسیدهای چرب آزاد برای تولید کتون ها در کبد، به عنوان منبع انرژی مصرف می شوند.

علاوه بر این، همه انواع IF می توانند گرمازایی ناشی از تبدیل چربی های سفید به قهوه ای را با افزایش بیان ژن های ترموژنز افزایش دهند. بافت چربی قهوه ای نقش کلیدی در هموستاز انرژی و ترموژنز دارد. این نوع بافت چربی باعث بیان  (UCP1)  برای آزادسازی انرژی تولید شده توسط فسفوریلاسیون اکسیداتیو میتوکندری و سنتز ATP می شود، که در نهایت منجر به آزاد شدن انرژی تولید شده به شکل گرما شده و مصرف انرژی را افزایش می دهد و در نهایت هیپرلیپیدمی یا افزایش چربی خون ناشی از رژیم غذایی پرچرب را معکوس می کند.

تأثیر fasting بر متابولیسم گلوکز درانسان

پس از ۸ هفته رژیم IF، گلوکز ناشتا و سطوح انسولین در بزرگسالان مبتلا به چاقی به طور قابل‌توجهی کاهش یافت. با توجه به مطالعات انجام شده، می توان دریافت که میزان تأثیر IF های مختلف بر متابولیسم گلوکز در افراد چاق، بسته به دوره گرسنگی، طول دوره و ویژگی های افراد، متناقض است.

تأثیر fasting بر متابولیسم پروتئین درانسان

در طول روزه داری یا fasting ، پروتئین در بدن اکسید شده و برای تولید انرژی تجزیه می شود. اسیدهای آمینه اساسی ترین موادی هستند که پروتئین های بیولوژیکی را تشکیل می دهند و ارتباط تنگاتنگی با فعالیت های زندگی دارند. آنها همچنین عملکردهای فیزیولوژیکی خاصی در بدن داشته و یکی از مواد مغذی ضروری هستند. روزه داری می تواند باعث تغییر در محتوا و نوع اسیدهای آمینه شود و طول مدت زمان گرسنگی بر محتوا و انواع اسیدهای آمینه تاثیر می گذارد.

برخی مطالعات نشان داده اند که در طول روزه داری محتوای آرژنین، آلانین، سرین، ترئونین، اسید آسپارتیک و پرولین به طور قابل توجهی کاهش یافت. غلظت لیزین، لوسین، ایزولوسین تحت تغییرات دو فازی قرار گرفت. کمترین مقدار آنها در ۶ ساعت پس از روزه داری و بهبودی کوتاه پس از ۱۲ ساعت روزه داری رخ داد. محتوای اسیدهای آمینه ضروری به طور قابل توجهی بیشتر از اسیدهای آمینه غیر ضروری کاهش یافت. در این مورد نیاز به مطالعات بیشتری است.

تأثیر fasting بر متابولیسم هورمونها در انسان

در یک مطالعه آینده نگر بر روی افراد چاق، روزه گرفتن برای بیش از ۱۶ روز منجر به کاهش وزن قابل توجهی شد و در عین حال غلظت سرمی نوراپی نفرین، اپی نفرین و دوپامین ناشی از ورزش را کاهش داد. علاوه بر این، روزه داری طولانی مدت منجر به افزایش غلظت هورمون رشد و گلوکاگون و کاهش سطح تیروتروپین خون و T3/T4 می شود. ترشح و گردش سروتونین در طول یک دوره طولانی روزه داری افزایش می یابد. در افراد ناشتا به مدت ۱۰-۵ روز ، سطح پلاسمایی بتا اندورفین روز به طور قابل توجهی افزایش می یابد.

IF و تغییرات متابولیکی

گلوکز و اسیدهای چرب منابع اصلی انرژی برای سلول ها هستند. بعد از غذا از گلوکز به عنوان انرژی استفاده می شود و چربی به شکل تری گلیسیرید در بافت چربی ذخیره می شود. در طول روزه داری، تری گلیسیریدها برای تامین انرژی به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه می شوند. سپس، کبد اسیدهای چرب را به اجسام کتونی تبدیل می کند که منبع اصلی انرژی برای بسیاری از بافت ها، به ویژه مغز است. در حالت غیرناشتا، سطح کتون خون پایین است، در حالی که در حالت ناشتا، طی ۸ تا ۱۲ ساعت در انسان افزایش می یابد و در ۲۴ ساعت به سطح ۲ تا ۵ میلی مولار می رسد.

  Fasting و کاهش وزن

انچه اهمیت Fasting را بیشتر می کند پاسخ به این سوال است که آیا می تواند باعث کاهش وزن شود؟

آنچه در رژیم های لاغری همراه با محدودیت کالری مورد توجه است کاهش متابولیسم پایه بدن است و همین موضوع توجیه کننده بازگشت وزن کاهش یافته حتی به میزان بیشتر از قبل از دوره رژیم است. در مورد رژیم های Fasting نتایج ضد و نقیض است برخی مطالعات عنوان می کنند که IF باعث کاهش متابولیسم پایه بدن شده و بازگشت وزن از دست رفته را به همراه دارد.

در حالیکه تعدادی دیگر که در اکثریت هم قرار دارند عنوان می کنند که به شرط تغذیه مناسب در ساعات یا روزهای آزاد کاهش در متابولیسم پایه رخ نمی دهد. حتی همراه کردن تمرینات ورزشی مقاومتی در ساعات تغذیه ای آزاد می تواند عاملی برای جلوگیری از کاهش متابولیسم پایه باشد.

در مطالعه ای جدید در کشورمان(۳) در مورد تاثیر روزه داری در ماه رمضان بر پارامترهای سلامتی نشان داده اند که ، روزه داری در ماه رمضان را می توان یک مداخله غذایی برای کاهش وزن و بهبود پارامترهای متابولیک بدون کاهش متابولیسم پایه در مقایسه با رژیم های کاهش وزن در نظر گرفت، مشروط بر اینکه همراه با الگوهای تغذیه ای سالم باشد.

سخن پایانی:

با توجه به اینکه حجم نمونه های استفاده شده در مطالعات انجام شده کوچک بوده، قبل ازاینکه fasting یا روزه داری یا گرسنگی متناوب به منظور بهبود سلامت انسان به طور گسترده در جمعیت اجرا شود، هنوز مسائل زیادی وجود دارد که نیاز به مطالعه و روشن شدن بیشتر دارد. از جمله روش روزه داری متناوب (زمان، مدت و دفعات روزه داری). جمعیت قابل اجرا (سن، جنسیت، وزن و وضعیت سلامت)، رعایت طولانی مدت و ایمنی اجرای روشها است. از این رو، انجام مطالعات بزرگتر و طولانی مدت برای تعیین اینکه آیا روزه داری متناوب یا سایر رژیم های روزه داری اصلاح شده می تواند گزینه مناسبی برای رژیم غذایی و سبک زندگی باشد، ضروری است.

منابع:

۱-The Effect of Fasting on Human Metabolism and Psychological Health. 2022 Jan5. doi: ۱۰٫۱۱۵۵/۲۰۲۲/۵۶۵۳۷۳۹

 ۲-Intermittent fasting in cardiovascular disorders-an overview. Nutrients . ۲۰۱۹;۱۱(۳):۶۷۳–۶۹۰٫ doi: ۱۰٫۳۳۹۰/nu11030673.

۳-Does Ramadan Fasting Alter the Resting Metabolic Rate, Body Composition and Dietary Intake of Overweight and Obese Adults? Doi:10.22038/JNFH.2020.52015.1297